Inta ilaa casrigan la og yahay, cudurrada waxyeelada u geysta caafimaadka dadku, waa laba qaybood oo kala ah:

• Xanuunno Muuqda.
• Iyo Xanuunno Qarsoon.

Xanuunada Muuqda:

Waxa ay u qaybsamaan laba nooc, nooc waliba wuxuu leeyahay tilmaamo lagu garto, waxaa ka mid ah kuwani:

Nooca 1^aad:

Cayayaankaasi qaarkood waxaa lagu guulaystay, in la helo muuqaalkooda saxda ah, iyada oo la adeegsanayo kamarado aad wax u soo dhaweynaya, taasina waxay keentay oo ay fudaydisay, in la baadho oo la qoro warbixinno ka waramaya cayayankaasi

• Noociisa.
• Qaabka uu u nool yahay.
• Sida uu u tarmo.
• Xubnaha uu weeraro.
• Qofka uu galay sida xaalkiisu noqdo iyo calaamadaha lagu arko jidhka gudihiisa iyo dibadiisaba.
• Iyo sida looga saari karo jidhka.

Markii la helay xogtaasi, iyaga oo adeegsanaya farsamooyin casri ah, aqoonyahannadii waxay sameeyeen, dawooyin iyo xeelado lagula dagaalamo cayayaankaasi.

Hadaba xannuunada ilaa imika xogtooda lahayaa way tiro badan yihiin, welina baadhitaanada iyo tijaabooyinku way socdaan, dalalka xaga aqoonta ka horumaray, waxay samaysteen goobo lagu baadho cayayaanka ilimaqabatayga ah, mar kasta oo xanuun cusub, oo aan hore loo arag la helo, dalalkaasi mid waliba wuxuu qaataa muunad ka mid ah cayayaankaasi cusub, kadibna waxay aqoonyahannadoodu ku bilaabaan baadhitaan, si ay ugu helaan daawo ama ugu yaraan u ogaadaan xogtiisa, si dalkooda ay uga badbaadiyaan.

Xanuunada caanka ah ee Bakteeriyadu keento, xogtoodana la hayo waxaa ka mid ah:

• Anthrax
• Tayfoodh
• Shuban
• Teetanno
• Qaaxo

Xanuunada caanka ah ee Fayrisku keenno, xogtoodana la hayo waxaa ka mid ah:

• Marburg virus 
• Ebola virus
• Rabies virus
• HIV AIDS
• Smallpox
• Influenza

Aqoonyahannada baadhay cayayaanka ili-maqabatayga ah ee bakteeriyada iyo fayraska, waxa ay ku qiyaaseen tirada cayayaankaasi illaa 27,000 oo nooc, qaarkoodna waxaaba ay gaadhsiiyaan malaayiin nooc, hadaba waxa jira xanuuno badan oo ay keenaan noocyo ka mid ah cayayaankaasi ili-maqabatayga ah, oo aan ilaa imika la helin dawadoodii.

Daawooyinka lagula dagaallamo xanuunnada ay keenaan cayayaanka ilimaqabatayga ahi way badan yihiin, waxaana ay dhamaantood ka midaysan yihiin, saameynta ay ku leeyihiin cayayaankaasi gudaha jidhka.

Dawooyinka qaarkood way dilaan, qaarkoodna waxay yareeyaan dhibka cayayaankaasi u geysanayo xubnaha jidhka, dawooyinka qaar ka mid ahina waxay qofka u horseedaan, in jidhkiisu samaysto unugyo difaac, oo ka hortaga marka cayayaankaasi il-maqabatayga ahi soo galo jidhka.

Noocyada dawooyinkaasi waxa ka mid ah:-

• Kiniin la liqo, oo marka uu caloosha gaadho muudkiisu raaco dhiiga, sidaana ku gaadha cayayaankii.
• Dareere ama dhibco afka laga qaato, oo markay caloosha gaadhaan raaca dhiiga.
• Mararka qaarkoodna waxa la adeegsadaa irbad ka hortag ah, waxa qofka lagu mudaa cayayaankii xanuunka keenayay oo dhintay, kadib marka dhiiga cad ee jidhka u qaabilsan difaacu dareemo, wuxuu diyaarsanayaa dheecaamo uu kaga hortago xanuunka noocaasi ah, markaa dhiigii-caddaa oo haysta wixii uu kaga hortagi lahaa, hadii xanuunkii uu qaado qofkii oo cayayaankii galo jidhkiisa, markaaba dhiiga-cad ayaa burburinaya.

Nooca 2^aad:

Xanuunka ka dhasha xubin dhimatay ama dhaawacantay ama dheeraad ah.

Siyaabaha loo daweeyo xanuunadani way badan yihiin, waxaa na sal u ah, hadba halka iyo heerka aqoontu markaasi taagan tahay iyo waayo aragnimada laga soo helay xanuunkaasi.

Hadaba habka maanta loo daweeyo xanuunkaasi waxa weeyaan, in la baxnaaniyo xubinta dhaawacantay, iyada oo la adeegsanayo xeeladahani;

• In la kabo hadii lafi jabtay.
• Hadii cad go’ay in lagu kabo mid kale.
• In kalida la sifeeyo hadii qashin galay.
• In la dheeli tiro heerka macaanka beerka.
• Iyo wixii la mid ah…

Hadii marka baxnaanadu aanay waxba u tarayn, waxaa xalku yahay in la jaro hadii ay buro tahay ama in la helo xubin kale oo la mid ah tan xanuunsanaysa oo lagu  badalo.

Qarnigan aynu joogno heerka aqoontu marayso, waxa dadka aqoonta u leh caafimaadku ay illaa imika hayaan aqoonta lagu badali karo xubnahani.

• Wadnaha: inta laga badalayo qofka, mishiin kumeelgaadh ah ayaa looga sii dhigayaa wadne, si qofku inta uu qaliinka ku jiro u noolaado.
• Kelyaha.
• Beerka.

Cudurradaasi hore ee aynu ka soo warannay, waa Xanuuno Muuqda, maxaa yeelay; wixii keenay xanuunkaasi iyo halka ama xubinta uu dhibka gaadhsiiyayba way muuqdaan, waana la arki karaa.

Hadii xanuunku yahay mid cayayaanka ilimaqabatayga ahi keeneen, waxa loo adeegsadaa oo lagu baadhaa qalab iyo kombuutaro, kuwaas oo mid kasta hawl gaar ah iyo xanuun gaar ah loo sameeyay, sidaa ayaa lagu helaa nooca cayayaanka iyo xanuunka uu sababay.

Hadii xanuunkaasi yahay xubin jidhka ah, inta badan isha ayaa caadi loogu arkaa, marka xubintu gudaha hoose tahayna, waxa la adeegsadaa qalab iyo kombuyuutaro baadhitaankooda loo asteeyay, sidaasaana lagu helaa xubinta waxyeellada tirsanaysa.

Waa Tuumbo afka hore kamarad ku wadata, oo qofka afka lagaga dhaadhicinayo, kadibna la daawanayo dhulkaa ay sii marayso oo dhan.

Xanuunada Qarsoon:

Hadaba waxa jira xanuunno kale oo ah Xanuunnada Qarsoon, xanuunnadani way ka xun yihiin kuwaa hore xaga dareenka iyo damqashada, maxaa yeelay; qofku si cad uma garan karo halka uu ka dhiban yahay, waxa suurogal ah in qofku hal mar dhowr meelood oo jidhkiisa ah, oo aad u kala fog uu xanuun ka sheegto, hadana wax yar kadib meel kale ama xubin kale uu hadana ku sheego xanuunkii ama uu ku yidhaa: “Waa la igu dhan yahay…”

Waxay taasi ku keentaa qofkaasi dhibanaha ah, in aanu hore u helin dawadii xanuunkaasi, oo uu ku daba-dheeraado dhibku, muddo badanna qofku uu la noolaado xanuunkaasi.

Hadaba xanuunkaasi muxuu yahay? Maxaase keena? Waa weydiimo warcelin u baahan, xanuunkani waa mid ku dhaca dareenka qofka, waxaana keena Sixirka, weliba nooca loo yaqaano Sixirka Madaw.

Sixirku waa wax jira, oo aan la dafiri kareynin, bal u fiirso xadiiskani: 

Caa’isha oo xaaskii Nebiga aheyd, waxa ay tidhi, waa la sixray Nebiga Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo ha siiyo’e, waxa sixray nin yahuudi ah, oo la odhan jiray Labiid Ibnu Acsam, saameyntii uu ku yeeshay sixirkaasi Nebiga waxa ka mid ahaa [is-moodsiis], isaga oo aan waxba sameynin Nebigu, ayaa uu hadana moodayay in uu wax sameeyay, heerka ayaa uu sixirkii gaadhsiiyay Nebiga Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo Ha ugu Deego’e, kadibna Nebigu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye ayaa uu aad u baryay, waa loo aqbalay ducadii, waxa uu yidhi Nebigu isaga oo ka sheekaynaya sidii sixirka uu ku soo helay, laba nin ayaa ii yimid(waa malaa’ig loogu soo diray inay sixirka u sheegaan), mid waxa uu fadhiistay madaxayga, midna waxa uu fadhiistay cagahayga, kadibna way sheekaysteen, mid baa kii kale ku yidhi: waar ninkani xanuunkiisu waa maxay? Kii kale ayaa ugu jawaabay; waa la sixray, hadana waxa uu weydiiyay, oo yaa sixray? Waxa uu yidhi; Labiid Ibnu Acsam, hadana waxa uu weydiiyay, oo muxuu ka sameeyay sixirka? Waxa uu ugu jawaabay Garfeedh, Timo iyo Geed Timireed Lab Caleentiisa oo Qalalan, hadana waxa uu weydiiyay, oo xagee ayaa uu dhigay sixirka? Waxa uu ugu jawaabay Ceelka Darwaan, kadibna markii ay labadii nin dhameysteen sheekadoodii, ayaa uu Nebigu tagay ceelkii isaga oo ay asxaabtiisii la socdaan, kadibna waxa uu amar ku bixiyay in ceelkii la dumiyo, Nebigu isaga oo uga sheekaynaya Caa’isha wixii uu ku soo arkay ceelka, waxa uu ku yidhi: “Biyihii Ceelka waxa aad moodeysay in xine lagu walaaqay (casaanka), geedihii timirta ee ceelka ka baxayayna, waxa aad moodeysay inay yeesheen madaxyadii shaydaanka (waa meel cuqubeysan, oo Nebi lagu sixray)”, waxa ay Caa’isha weydiisay Nebiga, oo maxaad u soo saari weyday sixirka?, waxa uu Nebigu ugu jawaabay waxa aan diiday, inaan dadka ku dhex faafiyo shar, oo ay ku mashquulaan waxaa la isku xidh-xidhay.

Wuxuu yidhi: Nebi Muxamad Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo ha siiyo’e, qofka u taga faaliye, kadibna wax soo wey-weydiiya, qofkaa 40-tan habeen ayaan salaad laga aqbaleynin…

Waxa ay culimada tafsiirka Qur’aanka ku xeesha dheeri sheegeen, xilligaa uu Rabbi Weynaa Oo Wanaagsanaaye sixirka soo dejiyay, dadkii noolaa waxa isaga qasmay sixirkii ay sixirooleyaashu sameynayeen iyo mucjisooyinkii uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye anbiyadu u soo dhiibi jiray, oo dad badan ayaa u aaminay sixirkii mucjiso Rabbi, kadibna si uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye arrintaasi dadka ugu kala cadeeyo, ayaa uu labadaa malag u soo dhiibay Sixirka, si ay dadku u ogaadaan sixirka iyo waxa uu yahay.

Waxa kale oo uu Illaahey Weynaa oo Wanaagsanaaye inoo sheegay ujeedada uu u keenay aqoontaasi dhibka badan adduunku in ay tahay: in Rabbi Weynaa Oo Wanaagsanaaye rabo in uu ku ogaado dadka inta edebta daran, ee u adeegsada in ay ku dhibaateeyaan dadka intiisa kale iyo qofka dhowrsoon ee ka fogaada adeegsiga waxaasi, waxaana halkaasi ku cad, in aqoontani ay tahay nooc ka mid ah waxyaabaha uu Rabbi Weynaa oo Wanaagsanaaye ku imtixaamayo dadka.

Mar hadii adduunyadani tahay goob imtixaan, oo dadka lagu sii kala soocayo intooda xun ee edebta daran iyo inta wanaagsan ee sabirka leh, Rabbi Weynaa oo Wanaagsanaaye waxa uu dadka qof kasta geliyaa nolol uu ku imtixaamayo, waxaa uu Rabbi Weynaa oo Wanaagsanaaye ugu talo-galay, in uu ka qiimeeyo sida ay dadku uga falceliyaan nolosha ay ku jiraan, waxaa ka mid ah imtixaan-nololeedyadaasi:-

• Hanti badan iyo awood xoogan.
• Nolol fiican oo isku wada toosan.
• Hibbo qofka gaar loo siiyo.
• Qofka oo nolosha lagu adkeeyo.
• Cadaw badan oo qofku yeesho.
• Faqri iyo faro-madhnaan ba’an.
• Xanuunno iyo caafimaad la’aan.
• Ubad badan oo rabshad badan.
• Carruur la’aan, Iyo qaar kale oo badan…

Goobta imtixaanku ka dhacayaa waa Adduunkani aynu joogno, warqada imtixaanku ku qoran yahay-na waa Nolosha aad ku nooshahay, ha fiicnaato ama ha xumaato, waa mid su’aalo badan hadhaw lagaa weydiin doono, waxa imtixaankaasi illaalinaya Malaa’ig, oo qof kasta labadiisa garab, waxa kala saaran laba malag oo mid kastaa tirinayo oo illaalinayo ficilkaaga iyo hadalkaagaba (Raqiib & Catiid), waxa ay qorayaan wax kasta oo qofku sameeyo, marka uu qofku dhameeyo imtixaankiisa (dhinto), warqadii uu imtixaankii kaga shaqeeyay(camalkiisii) waxa loo gudbinayaa Illaahay Weynaa oo Wanaagsanaaye, Rabbina wuxuu sugayaa inta la gaadhayo Saacadii uu ugu talo-galay in imtixaanku socdo (deadline-kii).

Ilbaxnimadu waa yaab, maanta iibsadeediyo, 

axaddeedu badanaa, immisaa ka hadhay toloow.

Ereyada: “Hadraawi”

Hadii aad is-weydiiso Shaydaanku saameyn miyaa uu ku leeyahay qofka iyo caafimaadkiisa jidh ahaaneed, oo qofka dhib ma u geysan karaa? Jawaabtu waa Haa… waxa uu Illaahay Weynaa oo Wanaagsanaaye uu inoo sheegay, in shaydaanku dhib qofka u geysan karo, laakiin inta badan waxa uu dhibta u geystaa waa qofka aanu xooganayn xidhiidhka Illaahey Weynaa oo Wanaagsanaaye uu la leeyahay, waa kuwan Aayado uu Rabbi inoogu soo bandhigayo, in shaydaanku dadka qaarkood dardari karo, oo uu waali u horseedi karo…

Kolkaa mar hadii uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye uu qiray, in shaydaanku qofka maankiisa waxyeeli karo, inaguna sidaa ayaynu ku aamineynaa, laakiin waynu ka gaashaamanaynaa, oo wax kasta oo aynu kaga hortagi karno, in shaydaanku caafimaadkeena waxyeello ayaa aynu sameynaynaa, kahortaga ugu fiican waa: Qofka oo diinta si fiican u barta, kadibna la yimaada wax kasta oo Illaahay inna faray la-imaanshihiisa, isla markaana ka taga wax kasta oo uu Illaahay inoo diiday sameyntiisa, oo uu qofkii noqdo qof u hogaansan Illaahay Weynaa oo Wanaagsanaaye amarkiisa, maxaa yeelay; markii uu Ibliis balanka ku qaaday in uu lumin doono ilma Nebi Aadam oo dhan, waxa uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye ka soo reebay, inta ogolaata adoon-nimada, ee Illaahay isu-dhiibta.

Ka-Hortaga sixirka waxa kale oo ka mid ah, salaada tukashadeeda oo uu qofkii hagaajiyo, maxaa yeelay; salaadu waa cibaadada kaliya ee qofku uu si joogto ah u sameynayo, kolkaa waa in uu qofku barto axkaamtii salaada, Faa’iidooyinka muuqda ee aan anigu ku ogahay Salaada waxaa ka mida:

1. Waxa uu qofku ka helaa degenaansho, laakiin waa marka ay salaadu qofka u dhadhamayso, ee uu is-og yahay.
2. Waxa ay qofka ka yaraysaa Sahwiga ama is-ilowga badan.

Waxaad ogaataa Sahwiga oo ah [Ilowga kooban ee uu qofku ilaawo ama ka dhex baxo waxa ku xeeran] iyo Degdega badanni waa labada arrimood ee uu shaydaanku qofka kaga faa’iideysto.

Degdega badan waxa kale oo qofku uu iskaga yareyn kara, isaga qaata dardaarankan uu Luqmaan siiyay inankiisa, waxa uu yidhi:

Si aad aduun iyo aakhiroba u guuleysato, ka mid noqo dadka uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye doortay:

Tilmaamahani wanaagsan iyo hab-dhaqankani ay aayadahu ina barayaan hadii aad ku dadaasho, oo aad yeelato, ogow waxa aad ka mid noqotay Cibaadu-Raxmaan, qof bini-aadam ah darajo uu ka gaadho Illaahay agtiisa, waa ta ugu qiimaha badan, qofka uu Illaahay khayr la doono, ayaa uun baa gaadha darajadani.

Shaydaankuna waxa uu qiray in aanu waxba yeeli doonin dadka ku dadaala tilmaamahani, Illaahay Amarkii:

Illaahay-na Weynaa Oo Wanaagsanaaye waxa uu inoo sheegay, in uu inoo diyaariyayay, oo ay jiraan Malaa’ig dadka Illaalinaysa, laakiin goorta uu qofku ilaalintaasi ka dhex baxayaa, waa marka uu isagu iska diido, ee uu ka dhex baxo abuurkii wanaagsanaa…

Suurada Al-Xajar

Suurada Isra’a

Cibaadu-Raxmaanku ma sinna, iyada oo Cibaadu-Raxmaan la wada yahay, ayaa hadana Illaahay agtiisa lagu sii kala qiimo badan yahay, wuxuu Nebi Muxamad Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo ha siiyo’e yidhi: Mu’minka awood-da badani wuu ka khayr badan yahay Mu’minka tamarta daran, awood-da uu Nebigu sheegay waxay noqon kartaa Cilmiga ama Cududa, markaa qofku waa in uu Cilmigiisa(Diini & Maadi-ba) iyo Cududiisa-ba dhiso, si aanu uga qadin Khayrka iyo Wanaaga Illaahay agtiisa lagaga helayo:

Cibaadu-Raxmaankuna Kala Wanaagsan
…Caalim… Wuu ka wanaagsan yahay Illaahay agtiisa…Caabid…
Qof Cilmigiisu Badan Yahay	Qof Cilmigiisu Aanu Badnayn
…Cabiid-na… Wuu ka wanaagsan yahay Illaahay agtiisa …Caloolay…
Qof Jidhkiisu Dhisan Yahay	Qof Jidhkiisu Aanu Dhisnayn

Dikriga, Ducooyinka Iyo Qur’aanka uu qofku kaga hortagayo shaydaanku waa kuwani qaar ka mid ah:

• Marka uu qofku seexanayo waxa uu akhrinayaa intanni:

---

Suurada Baqarah Aayada 255aad (Aayattu Kursi)

---

Suurada Baqarah, Aayadaha 285-286aad

• Ducooyinka kale ee qofku uu akhrisannayo mar kasta oo uu haleelo, waxa ka mid ah kuwani:

• أعوذ بالله السميع العليم، من الشيطان الرجيم، من همزه، ونفخه، ونفثه…
• أعوذ بكلمات الله التامة من كل شيطان وهامة، ومن كل عين لامة…
• بسم الله الذي لايضر مع اسمه شئ في الأرض ولا في السماء وهو السميع العليم…
• أعوذ بكلمات الله التامات من شر ما خلق…
• حسبي الله لا إله إلا هو، عليه توكلت، وهو رب العرش العظيم…
• لاإله إلاالله وحده لاشريك له، له الملك وله الحمد، وهو على كل شيء قدير…
• أعوذ بكلمات الله التامات، التى لا يجاوزهن بر ولا فاجر، من شر ما ينزل من السماء، ومايعرج فيها، ومن شر ما ذرأ فى الأرض، وما يخرج منها، ومن شر فتن الليل والنهار، ومن شر طوارق اللليل والنهار، الا طارقا يطرق بخير يا رحمن…
• Waxa kale oo Nebi Muxamad Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo Ha Siiye uu inoo sheegay, aqalka lagu akhriyo suurada Al-Baqara, in aanu sixirku waxba yeeli kareynin Illaahay Amarkii, markaa hadii uu qofku og yahay aqalkiisa in ay sixiroolayaal jaar la yihiin ama si uun uu uga shakiyo in sixir lagu soo weerarayo, waa in uu diyaarsado moobil ama raadyow ama sameecad, kadibna waa in uu suurada Al-Baqra shido, oo uu ku celceliyo, gaar ahaan habeenkii, waa in iyada oo cajaladu shidan tahay uu seexdo, maxaa yeelay; sixiroolayaashu inta badan habeenkii ayaa ay dadka sixirka u soo dhigaan…

• Marka uu qofku booqdo qof kale oo xanuunsanaya, waxa uu ku akhrinayaa ducooyinkani:

• Asxaabigii Abu-Hureyra Rabbi Raali Ha Ka Noqdee dhowr goor ayaa uu qabtay shaydaan isku soo eekaysiiyay bini-aadam, oo raashinka ka xadi jiray, kadibna waxa uu shaydaankii ku yidhi “I sii daa waxaan kuu sheegi, Aayad hadii aad akhrido, aanu shaydaan kuu soo dhowaaneynine…”, Aayadii uu u sheegay waxay noqotay Aayatu Kursi.
• Xadiiskani wuxuu ka waramayaa, nin bahal qaniinay, oo ay asxaabtu ku akhriyeen Suurada Faatixada, kadibna ku bogsadey, waxa kale oo uu xadiis kale ka waramayay, nin waalan oo sil-silado ku xidhnaa markii lagu akhriyay Faataxada, in ay waalidii ka ba’day.

Qofku xilliyada uu ugu nuqul yahay shaydaanku, waa marka uu yar yahay, hadaba Ilmuhu inta uu yar yahay, waa in ay Hooyadii ducooyinkani ku dul akhrido, gaar ahaan marka uu sii seexanayo, marka uu hadalka bartana, waa in  loo laqimo, oo inta ay Hooyadii u akhrido, ha ku tidhaahdo iga daba akhri, si uu u xafido.

Gargaarka Degdega ah ee Sixirka ama Isha:

Qofku hadii uu dhaco ama lagu arko qaylo, iyo wixii kale ee calaamad ah, ee looga shakiyo in qofkani la sixray ama il ay ku dhacday, waa in marka u horeysa ee xaaladaa lagu arko, si degdeg ah loo qaado talaabooyinkani:

• In qofka laga soo matajiyo, iyada oo la sameynayo dhamaan talaabooyinka ku haboon ee qofka lagaga soo matajin karo, si wixii qofka calooshiisa ku jira looga soo qubo, maxaa yeelay; 
  • Waxa laga yaabaa in qofkani lagu sixray cunno ama cabid la siiyay…
  • Waxa kale oo laga yaabaa in qofkani lagu cawryay, oo ay il raacday wax uu cunayay ama uu cabayay…
• Marka qofkii laga soo wada matajiyo wixii calooshiisa ku jiray, hadii uu qofku xaaladii caadiga ahayd ku soo noqon waayo;
  • Waa in cid mas’uul ah oo qofkani dhiban sharaftiisa dhawri kartaa hawshani fuliso, oo meel baydhsan ay geeyaan dhibannaha.
  • Waa in laga furo dhamaan waxa uu xidhan yahay qofkaasi, hadii ay tahay dhar, kabo, fargal, saacad, shuuli, silis ama dhago, iyo wixii la mid ah ee la xidh-dho, waliba laga fogeeyo in woxogaa ah, waa in qofka laga dhigo sidii uu ku soo dhashay, xataa hadii timaha ay biin ama wax kale ku jiraan waa in laga furo.

Sheeko-4^aad: Waxa uu yidhi: “Iyada oo rabta in ay farxadeeda la wadaagto dadkii ay sadaqada u geysay, ayaa ay tidhi Markii aan fargalkaygii dahabka ahaa sadaqaystay, ayaa ilmihii u horeeyay ii calool galay, waxa loo sheegay in beryahaaba la raadinayay, oo fargalkeedii laga helay wax lala yaabay, marka fargallada la iibinayo waata la kala saaro inta dahabka ah iyo faska yar ee dusha ka saaran, si inba gaar loogu miisaamo, hadaba markii faska laga saaray fargalka, ayaa halkii uu fasku ku jiray waxa loogu tagay warqad yar oo ku jirta, oo ay ku qoran yihiin casaa’im/sixir iyada loo dhigay, show markii warqada laga soo saaray ayaa uu gabadhana sixirkii ku xidhnaa ka furmay, oo waatan tidhi Ilmo ayaa ii calool galay…”

Sheeko-2^aad: Waxa uu yidhi: “Waxaanu u gaynay wadaadkii iyada oo la xajinayo, oo qaylinaysa, oo aad u dhibban, wadaadkii waxa uu nagu yidhi Ka bixiya fargalkan ay xidhan tahay, markii aanu ka bixinay, inantii waa taa aayar uun tidhi Naa heblaayo dee gacanta maxaad iigaga dhagan tahay I sii daa, oo halkanna maxaa I keenay, alla madaxa ayaa I xanuunaya, waaba caadi oo waxaad moodaa in aanay ahaynba tii aanu wax yar kahor xajin kari la’ayn, waxa laga yaabaa fargalkaasi in cidi siisay, oo sixir lagu soo xidhay…”

• Marka qofkii dharka iyo wixii uu xidhan yahay oo dhan laga furo, hadii uu xaaladii caadiga ahayd ku soo noqon waayo, waa in loo geeyo dhakhaatiirta maadiga ah, si looga baadho xanuunadii muuqday noocyadoodii aynu halkan ku soo xusnay ee 1^aad iyo 2^aadba.
• Hadii dhakhaatiirta maadiga ahi ka waayaan waxba, waa in loo geeyo dhakhaatiirta aqoonta u leh daaweynta sixirka iyo isha, si loo karantiimeeyo:
  • Karantiimeyntani waxa ay noqonaysaa in qofkani la geeyo goob diyaarsan, oo ay ku dhameystiran yihiin agabkii lagula dagaalamayay sixirka iyo isha.
    • Waa goob leh bilic dhireed oo naftu ku degto.
    • Qur’aan ka baxayo mar kasta.
    • Eedaanku joogto yahay.
    • Aan lahayn ama aanu oolin, wax macsiyi ay meel uun ka soo gali karto.
    • Markii la diyaarinayay lagu unkay xoolo xalaala.
    • Ay joogaan dad ehlu-khayr ah, oo weji furan, aqoon fiicanna u leh Diinta Islaamka.
    • Ay joogaan carruur 10-jir aan ka weynayn, oo Qur’aanka xafidsan.
  • Waa in qofkii loogu maydho, oo la waraabiyo biyo lagu soo akhriyay Qur’aanka, in muddo ah ilaa bil+…
  • Waa in lagu dul eedaamo, si looga eryo shaydaanka.
  • Waa in carruurta yaryari inta ay hareeraha ka maraan, ay ku dul akhriyaan Qur’aanka jidhkiisa, ilaa muddo.
• Hadii qofkii waxba iska bedeli waayaan ha sameeyo sidan:
• Ha Khalaaweeyo! (Waa aniga aragtidayda…) 

• Ha Soomo ugu badnaan 30 maalmood ugu yaraanna 3-cisho, waa soon sunne ah, oo uu u niyoonayo cibaado uu ku xoojinayo xidhiidhka isaga iyo Illaahay u dhaxeeya.
• Hadii uu nin yahay, masaajidka ayaa uu ku ictikaafayaa.
• Hadii ay gabadh tahay-na, waxa ay aqalkeeda ka sameysanaysa goob ay ku cibaadeysato
• Qofku inta uu sooman yahay afurkiisa iyo suxuurtiisu-ba ha noqdaan Biyo, Timir iyo Caano.
• Salaad kasta oo faral ah, qofku ha tukado xiligeeda, hadii uu nin yahay salaad kasta Jamaca-1^aad ha la tukado.
• Ha ka fogaado wax kasta oo xun, sida; xanta, cayda, beenta, hadalka tororogta ah, khiyaamada, Iwm…
• Salaad kasta ha tukado, Isaga oo nadiif ah, oo aad u udgoon, oo xidhan dharkiisa kuwa u fiican.
• Habeenkii suxuurta kahor ha tukada Salaatu Laylka inta rakcadood ee uu kolba karayo.
• Ha sameysto jadwal ama qorshe-maalmeed uu ku xuso saacad iyo il-bidhiqsi kasta oo maalinkiisa ka mid ah, waxa uu qabanayo, shaqooyinkiisa joogtada ah iyo wixii wakhti ah ee ka soo hadha nolol-maalmeedkiisa, ha ku buuxiyo barashada diinta gaar ahaan; Xiftiga Qur’aanka.
• Jidhkiisa ha fur-furo, jimicsi iyo madadaalo aan badneyn ha ku darsado qorshe-maalmeedkiisa.
• Kadibna ha baryo Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye Xilliyadani,  oo ha u sheegto dhibkiisa:
  • Salaatu Laylka marka uu tukado kadib.
  • Salaadaha Faralka ah marka uu tukado Kadib.
  • Marka afurka loo eedaamo, inta aanu cunin.
  • Marka uu suxuuranayo inta aanu cunin.
  • Eedaanka iyo Aqiimida Dhexdooda.
  • Marka Gabalku Sii Dhacayo.
  • Marka Waagu Soo Baryayo.
  • Salaada Casar Kadib.
  • Iyo Marka Dhibku Ku Adkaado.
  • Ducada uu ku ducaysanayaa ha noqoto tii uu Nebi Muxamad Rabbi Naxariis iyo Nabadgelyo ha siiyo’e uu Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye ku baryay markii aadka loo dhibay.
• …اللهم إليك أشكو ضعف قوتي، وقلة حيلتي، وهواني على الناس، يا أرحم الراحمين، أنت ربُّ المستضعفين، وانت ربّي إلى من تكلني، إلى عدو ملكته أمري، إن لم يكن بك علىِّ غضبُ فلا أبالي، ولكنَّ عافَيَتَك أوسعُ لي، أعوذ بنور وجهك الذي أشرقت له الظلمات، وصلح عليه أمر الدنيا والآخره، من أن تُنزل بي غضبك، أو يَحِلَّ علىَّ سخطُك، لك العتبى حتى ترضى، ولا حول ولا قوة إلا بك…

Ducooyinkani kalena ha raaciyo… … … … … …

• إلهي كيف أدعوك وأنا أنا، وكيف أقطع رجائي منك وأنت أنت، إلهي إن لم أدعوك تستجيب لي، فمن ذا الذي أدعوه فيستجيب؟

وإن لم أسألك شفاء، فمن ذا الذي أسأله فيشفيني؟

وإن لم أسألك تعطيني، فمن ذا الذي أسأله فيعطيني؟ 

وإن لم أتضرع إليك تنجيني، فمن ذا الذي أتضرع إليه فينجيني؟ 

• اللهم وكما فلقت البحر لموسى ونجيته من الغرق، فصلّ ياربي على محمد وعلى آل محمد، ونجني مما أنا فيه من كرب بفرج منك، عاجل غير آجل، وبرحمتك يا أرحم الراحمين…
• اللهم أنى أسألك بأني أشهد أن لا إله إلا أنت، الأحد الصمد الذي لم يلد ولم يولد ولم يكن له كفوا أحد، إقض حاجتي، وأنس وحدتي، وفرج كربتي، إنك على كل شئ قدير، وبالاجابة جدير، يامن إِذَا قَضَى أَمْرًا يَقُولُ لَهُ كُن فَيَكُونُ…
• اللهم يا مؤنس كلّ غريب، ويا صاحب كلّ وحيد، ويا ملجأ كل خائف، ويا كاشف كلّ كربة، أسألك أن تقذف رجاءك في قلبي، حتى لا يكون لي همُ ولا شغلُ غيرك…
• اللهم انى أدعوك الله، وأدعوك الرحمن، وأدعوك البر الرحيم، وأدعوك بأسمائك الحسنى كلها، ما علمت منها وما لم أعلم، أن تجعل لي من أمري فرجاً ومخرجاً، إنك على كل شيء قدير…
• اللهم ياصاحبي عند شدتي، يامؤنسي في وحدتي، ياحافظي في غربتي، ياوليي في نعمتي، ياكاشف كربتي، ياسامع دعوتي، وياراحم عبرتي، يا من يقيل العثرات، ياركني الشديد، ويارجائي في كل ضيق، ويامولاي الشفيق، ويارب البيت العتيق، أخرجني من حلق المضيق، إلى سعة الطريق، وفرج من عندك قريب وثيق، واكشف عني كل شدة وضيق، واكفني ماأطيق ومالا اطيق…
• اللهم فرج عني كل هم وحزن، يا فارج الهم، ويا من يكشف الغم، ويا من ينزل القطر، ياَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ، وَيَكْشِفُ السُّوءَ يارحمَن الدنيا والاخرة ورحيمهما، فرج عني ماضاق به صدري، وعيل معه صبري، وقلت فيه حيلتي، وضعفت له قوتي، ياكاشف كل ضر وبلية، وياعالم كل سر وخفية، يا ارحم الراحمين…
• اللهم يا قاضى الحاجات، ويا مجيب الدعوات، ويا غافر السيئات، ويا دافع البليات، قلت في كتابك ادعونى أستجب لكم، دعوناك كما أمرتنا، فأستجب لدعائنا كما وعدتنا، إنك لا تخلف الميعاد…
• وَأُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَاد، وماتوفيقي إلا بالله، عليه توكلت، وهو رب العرش العظيم…
• اللهم هذا الدعاء، ومنك الإجابة، وهذا الجهد، وعليك التكلان، وإنا لله وإنا إليه راجعون، ولا حول ولا قوة ألا بالله العلي العظيم، سبحان ربك رب العزة عما يصفون، وسلام على المرسلين، والحمد لله رب العالمين، وصلى الله على سيدنا محمد، وعلى آله وصحبه وسلم أجمعين…
• Hadaanu qofku af-carabiga kicin karayn, ha akhriyo duco Soomaalidani:
  • Boqorkaan Rugtiisiyo, 
  • Baradiisu Madhanoow.
  • Kaan Baahan Jirinoow, 
  • Kii Baahan Jiray Baa.
  • Kuu Baahan Maantee, 
  • Ku Baryaye Allahayoow,
  • Allahayoow waxaan kaaga cabanayaa awood-yaraanteyda,
  • xeelad-yaraanteyda iyo dhibka I soo gaadhay, ee la ii geystay.
  • Allahayoow awoodaada iyo aqoontaada igu badbaadi, oo cadawga igaga filnaw.

---

Hadaba dadku in ay xumaadaan oo ay sixiroolayaal noqdaan waxa keennaa waa laba mid uun:

1. In qofkaasi uu cadawga weyn ee Ibliis hantiyay, kadibna uu ku khasbay in uu noqdo qof xun, ku darsoo Rabbi Weynaa oo Wanaagsanaaye Ibliis waxa uu ka fogeeyay naxariistiisa.
2. Iyo In dadka qaarkood oo lagu imtixaamo nolol aad u adag, ay ku kalifto in ay naxariistii Eebe ka quustaan, oo ay ku kacaan falal xun-xun, oo u horseeda guuldaro adduunyo iyo mid aakhiro ba.

Sixirka qaababka loo xidhaa way badan yihiin, waxa dhamaan noocyada sixirka la adeegsadaa Shayaadiinta, Inta aan ilaa imika ogahay, qofka doonaya in uu sixir dhigo, si uu jawaab uga helo Shayaadiinta, waa in marka hore uu heshiis la galo Shayaadiinta, oo wixii ay u baahan yihiin, uu u fuliyo, isla markaana uu u badheedho aakhiro-seeg, Maxaa yeelay; Cadawgaasi waxa uu qof bini-aadmi ah uga baahdaa wax fudud maaha, waa in uu qofka aakhiro seejiyo, oo uu naaro holcaya u horseedo, isaga oo Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye inooga digaya shirqoolka & khiyaamada shaydaanka, waxa uu Aayadani inoogu sheegay:

Shaydaanku cadaw ayuu idiin yahaye idin-na cadaw ka dhigta …

}إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا ۚ إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِير{ سورة الفاطر الايه ٣٥…

Sheeko-4^aad: Sheekhu isaga oo Khudbadii Jimcaha kaga waramaya heshiiskaasi ayaa waxa uu yidhi: Waxay shayaadiintu ku odhanayaan qofkani heshiiska la galaya:

1. Kaadidaada Ku Soo Maydho…
2. Kitaabka Qur’aanka Kariimka ah Ku Joogso…
3. Kadibna Noo Sujuud…
4. Waa in aanad ka bixin Heshiiskani weligaa inta aad nooshahay…

Heshiiskani tilmaamihiisa waxa ka mida 

• Xaashida heshiiska lagu qorayaa, waa bakhti haragiisa, sida; bisad bakhtiday harageeda oo kale…
• Khadka lagu qorayo heshiisku waa Dhiiga Caadada ee Dumarka.

Qodobada heshiiska lagu qorayaa waa:

• In uu Diinta Islaamka Ka baxo…
• In aan afkiisa wax Dikri ahi ka soo bixin, oo uu joojiyo Illaahay Weyna Oo Wanaagsanaaye xuskiisa…
• In aanu Shaydaanka Iska Naarin…
• In aanu Is-Nadiifinin 40-Cisho…
• In wixii shaydaanku uga baahdo uu ogolaado…

Marka uu qofkii heshiiskaa saxeexo, wuxuu shaydaankii odhanayaa, waan iskaa tusayaaye ha iga baqanin, oo qudhmuunkayga iyo fool-xumadayda ha ka baqanine adkeyso, hadii uu qofku heshiiskaasi ka baxo, way dilayaan.

Qaababka Loola Xidhiidho Shayaadiinta:

Qofka shayaadiinta ku shaqeystaa waa sadex mid uun:

• In uu qofkani yahay qof ka dhaxlay shayaadiintani qof hore oo ay wada shaqaysan jireen.
• In uu qofkani la xidhiidhay qof ku shaqeysta shayaadiinta, kadibna qofkaasi uu baray shayaadiin uu isna la shaqaysto.
• Iyo in ay shayaadiinta iyo qofkani u kulmaan si kama’a ah, waa hadii qofku yahay faasiq ama caasi, waana sidani:
  • Iyada oo qofkani ay jeclaadaan shayaadiintu, inta ay arkeen isaga oo qaawan, kadibna inta ay is-tuseen ay sidaa ku wada-hadleen.
  • Iyada oo qofkani uu jiidhay ama biyo ku shubay ama wax kaleba ku sameeyay isago aan arkeynin, kadibna gorgortan iyo wada-hadal uu dhex maray, iyaga oo u garnaqsanaya, sidaana ay ku wada-xidhiidheen, iwm.

Qofkaasi rag iyo dumar kii uu doono ha noqdo, marka uu qanciyo Shayaadiinta, waxa Shayaadiintaasi u noqonayaan kuwo uu ku adeegto, oo wixii awood ah ee ay leeyihiin uu ku fushado baahiyiisa gaarka ah iyo rabitaannadiisa dhaqan-dhaqaale, waxa uu u diyaarinayaa goob qarsoon oo ay ku dhamaystiran yihiin wax kasta oo ay u baahan yihiin, wuu casuumayaa oo xoolo ayuu u qalayaa.

Intaa kadibna waxa ay Shayaadiintaasi u noqonayaan sidii Ey uu carbistay oo kale, oo qofkii uu doono uu ku diro, si ay wax u yeelaan caafimaadkiisa, kolna uu ku xooleysto, oo dadkii uu ku diray ee ay dhibaatada u geysteen uu uga sasabo, oo uu sidaa hantidooda ugaga qaato, qoyskiisa, ehelkiisa iyo cid kasta oo uu ogol yahayna, waxa uu barayaa marka la kicinayo ama cid lagu dirayo Shayaadiintani(Eydiisa) waxa la akhrinayo.

Hadaba qofkii doonaya in uu cid u adeegsado Shayaadiintaasi carbisan, waxa uu meel ku qorayaa ama ku dhawaaqaya ereyo ay ka mid yihiin:

• Shaydaanka Magaciisa. 
• Qofka La Weerarayo Magaciisa.
• Iyo Dhibta Loo Geysanayo Qofka.

Marka qofku intaasi sameeyo, ee uu guntimaha iyo qoraalada uu ku akhriyo waxaasi, waxa ay Shayaadiintii ku khasban yihiin, in ay fuliyaan hawshaasi, laakiin qofyahaw Muslimka ahi ogow, in aanu shaydaan qof waxba yeeli karayn, ilaa wax uu hore Illaahay Weynaa Oo Wanaagsanaaye uu ugu qoray qofkaasi, oo imitixaan ku ah mooyaane.

{…}

Waxa aad sawirataa Ey uu carbiyay wiil yar, oo aan toban jir gaadhin, oo uu muddo badan dhaqanayay, hadii adiga oo ag maraya eyga, uu wiilkaasi yari eyga ku yidhaahdo “Qabo Ninka…”, ma u malaynaysaa in eygaasi ku deynayo, jawaabtu waa maya, waxaa ku soo weeraraya eygii oo aad u maqiiqan, oo doonaya in uu ku qaniino ama nin weyn ahaw ama qof dumar ah ahaw, eygu waxaa uu maqlayaa hadalka wiilkan yar ee carbiyay, ee uu af yaqaanno, marka hadii aanad eyga ka itaal roonaanin, oo aanad wax weyn ku dhufanin, cid kale kaa qaban kari mayso, illaa inankii yaraa ee carbiyay la hadlo, oo uu kaa kaxeeyo mooyaane, waa tusaale fiican oo aad ku sawiran karto qaabka sixirku u xidhmo, eyga waxaad ka soo qaadaa Shaydaankii la adeegsanayay, ereyada Shaydaankaasi lagu kicinayo ee lagu dirayaana waa wax la barto.

Hadaba qofkii Shayaadiintaasi carbistay marka uu dhinto, shayaadiintii ama eydii arrinkoodu waa laba mid uun: 

• In shaqadoodii ay sidaa ku joogsato.
• Iyo in ay ku wareegaan qof ka tirsan, qoyskii uu sayidkoodu ka dhintay.

Inta aan ogahay! marka qof ka tirsan qoyskii Shayaadiinta heshiiska kula jiray, uu doonayo in uu heshiiska halkii ka sii ambaqaado, wuxuu sameynayaa sidani:

• Waxa la diyaarinayaa casuumad iyo xaflad weyn, oo lagu soo dejinayo Shayaadiinta…
• Waa loo fooxinayaa, oo qudhmuun iyo qadhaadh ayaa loo shidayaa…
• Inta dumarku dhar wada cas ay soo xidhaan ayaa loo jaasayaa, oo ciyaar iyo heeso loo qaadayaa, dumarka qaarkood ayaa marka uu soo dego shaydaanku dhulka ku wada dhaca, markaas ayaa la yidhaa Saarkii ayaa ku soo degaya, heesaha loo qaado waxa ka mid ah tani:

• Soo dageey… Soo dageey…
• Saarkii duleedoow Soo dageey
• Maamiyo dadkiisoow Soo dageey
• Wuxuu doonayaayuu doonayaa
• Aqal daahyo weyn Buu doonayaa
• Wuxuu doonayaayuu doonayaa
• Daylooy Laxdii buu doonayaa
• Wuxuu doonayaayuu doonayaa
• Dahab iyo xariir buu doonayaa
• Soo deg… Soo Deg…
• Saarkii duleedoow soo dageey
• Waa dabbaaldagaagee soo deg
• wuxuu diidayaayuu diidayaa
• Dood iyo dagaal buu diidayaa
• Aqal wada dalooluu diidayaa
• Meel aan lagu dakeyn buu diidayaa
• Saaroow awoowe soo dageey
• Aan kula socdaalee soo dageey
• Soo deg… Soo Deg…

Sidaa ayaa uu Shaydaankii ugu soo wareegayaa qofkaasi, kadibna uu u sii wadayaa shaqooyinkii uu hayay, dad badan ayaa wakhtigan aynu joogno soo cusbooneysiistay heshiisyo hore, oo maanta ku shaqeysta Ey ay carbisteen dad waa’a hore dhintay.

Yuhuudu waxa ay yaqaanaan sixirka nooca ugu halista badan, ee loo yaqaan Kabbala, Nebi Suleymaan عليه سلام oo Rabbi Weynaa Oo Wanaagsanaaye uu ku xusay Qur’aanka Kariimka in ay u shaqayn jireen shayaadiintu, ayay yahuuda qaarkood aaminsan yihiin, in uu ku maamuli jiray buug ay ku qoran tahay aqoontii lagu maamulayay cafaariida, waxaa ay ilaa imika yuhuudu raadiyaan buugaasi.

Waxa casrigan aynu joogno dad badani khaati ka taagan yihiin Sixirka, taas oo dadka intii xumayd inta ay barteen, ay u adeegsadeen in ay ku dhibaateeyaan dadka intoodii kale, sixirka dadkii aadka u baadhay, waxa ay u qaybiyeen laba nooc oo kala ah Sixirka cad Iyo Sixirka madaw.